NLĐO - Thời buổi mạng xã hội lên ngôi, người ta cho mình cái quyền được “nói như dao chém đá” dù chưa biết thực hư thế nào, đúng sai ra sao
Ông bà ta dạy rằng sống ở đời phải cẩn trọng lời ăn tiếng nói: “Lời nói, đọi máu”. Ngẫm lại mới thấy lời nói ghê gớm, quan trọng biết chừng nào.
“Miếng ngon nhớ lâu, lời đau nhớ đời”. Một lời nói đáng giá có thể đem lại hạnh phúc cho người khác. Nếu đơm đặt, dựng chuyện nhằm sai lệch bản chất sự việc, nào khác gì “lời nói tựa nhát dao”. Do tầm quan trọng của lời ăn tiếng nói nên một khi lời đã thốt ra khỏi miệng thì hối cũng không kịp.
Người Việt còn có thành ngữ: “Ăn ngay nói thật, mọi tật mọi lành”. Muốn được như thế, ắt phải “nói có sách, mách có chứng”, chứ không thể “nói điêu nói ngoa”, “nói ngược nói xuôi”... Chỉ cần nói đúng sự thật, tự nó đã là một giá trị, một sức mạnh hùng hồn, cần gì phải thêm mắm thêm muối, “nói lếu nói láo”. Bằng không, “biết thì thưa thốt, không biết dựa cột mà nghe”.
Khổ nỗi, thời buổi này, trong giao tế hằng ngày, ai ai cũng cho mình cái quyền “được ăn, được nói”. Cũng tốt thôi! Duy đáng tiếc ở chỗ là chỉ mới nghe loáng thoáng, chưa kiểm chứng sự việc đúng/sai thế nào, có người đã quả quyết chắc nịch như thể mình là người trong cuộc, tận mắt chứng kiến sự việc.
Mới đây nhất, trong chuyến thăm Việt Nam, Tổng thống Mỹ Barack Obama có đến thăm chùa Ngọc Hoàng. Một hãng tin nước ngoài đưa tin “giật gân”, đại loại có nhà sư gợi ý với ông Obama về việc cầu nguyện để có con trai (!).
Dù chưa kiểm chứng, chỉ mới nghe thông tin một chiều nhưng dư luận đã mắng sa sả nhà sư đó. Về hành động thô lậu này, người Việt gọi là “ăn theo nói leo”, “ăn càn nói bậy”, “ăn ốc nói mò”, “ăn tục nói phét”... Mà sự thật thế nào? Giáo sư tôn giáo học Dương Ngọc Dũng - người có mặt, hướng dẫn Tổng thống Mỹ tham quan chùa - cho biết sư trụ trì Thích Minh Thông không nói câu nào với ngài tổng thống và chính ông (Dũng) mới là người giải thích về việc người dân hay đến chùa này cầu con trai...
Đành rằng vì tâm lý “nói cho sướng miệng” nên cứ “nói như két” nhưng rồi ai là người thấu hiểu nỗi lòng đau khổ, muộn phiền, ấm ức của người bị mắng oan? Ông bà ta bảo: “Lời nói gió bay” nhưng một khi nói sai lệch, đặt điều về ai đó, thử hỏi khác gì “ngậm máu phun người”!
Khi ca sĩ Mỹ Linh hát Quốc ca trong dịp chào mừng Tổng thống Obama tại Trung tâm Hội nghị quốc gia (Hà Nội), có nhiều dư luận khác nhau về cách cảm thụ âm nhạc. Điều này rất bình thường, mỗi người có “gu” thưởng thức âm nhạc tùy theo nhận thức, cảm xúc... Thế nhưng, do không thích nên không ít người “ném đá” một cách quá tay. Họ nghĩ rằng ý kiến của mình là trúng và đúng, là “chuẩn không cần chỉnh” nên cứ việc mắng bằng thích.
Hỡi ôi! Trình bày quan điểm của cá nhân không có nghĩa được quyền đối với người khác bằng cách “nói cạnh, nói khóe”, “nói như móc họng”, “nói như đấm vào tai”. Trong tranh luận văn hóa, chẳng ai chấp nhận thái độ khệnh khạng, trịch thượng đó - mà nghĩ cho cùng cũng chỉ là nhận thức của “ếch ngồi đáy giếng”.
Thói xấu đó đã trở thành căn bệnh của người Việt rồi chăng? Thì cứ ngẫm nghĩ và quan sát sẽ nhận ra ngay. Chẳng hạn, chứng kiến sự thành công của thiên hạ, ta có ưu ái dành cho lời khen, rồi tự ý thức phải cố gắng, nỗ lực được như họ? Hay ta lại “vạch lá tìm sâu” cho bằng được khiếm khuyết dù nhỏ nhất để cười cợt hả hê, phê bình họ cho bõ ghét?
Hiện nay, có tâm lý phổ biến ở nhiều nơi nhiều chốn: Không ít người hễ mở miệng ra, bất kỳ sự việc gì cũng... chê! Dù “ăn chưa nên đọi, nói chưa nên lời” nhưng gặp việc gì cũng “nói như thánh, như tướng”, chê tất tần tật, phủ nhận sạch trơn. Cái sự “chê ỏng chê eo” đó đáng tiếc là nó không xuất phát từ chính kiến, nhận thức mà bằng thái độ hùa theo. Dù chẳng biết rõ hư thực nhưng thấy người ta chê/khen lại nháo nhào “té nước theo mưa”, chẳng khác gì “theo voi ăn bã mía”.
Bàn chuyện “ăn theo nói leo” thì vô cùng, chi bằng, xin mượn lời dặn dò của ông bà để tự răn: “Ăn có nhai, nói có nghĩ”.
***
Góc nhìn
“Ném đá” trên mạng sao chưa xử lý?
Tuần này, cư dân mạng lại xôn xao vì tin “Obama từ chối cầu con trai ở chùa Ngọc Hoàng”, “Sư trụ trì bị chửi”, “Cán bộ bắt dân cõng qua nước”… Không chỉ like (thích) chữ mà có cả hình hẳn hoi. Nghe chuyện, mấy bạn nước ngoài làm trong công ty tôi bảo: “Người Việt rỗi hơi và lắm chuyện”. Họ dẫn chứng về những tin tức và đồn thổi từ vỉa hè, về những đám đông hiếu kỳ tụ tập bởi những chuyện không đâu.
Theo từ điển tiếng Việt, “nói leo” là không hỏi cũng nói, tự dưng xen vào chuyện người khác. Cứ tưởng tật này chỉ có ở trẻ mẫu giáo hiếu kỳ, ai dè càng lớn càng lậm. Trẻ con thì nói leo trực tiếp còn người lớn nói leo qua mạng, qua Facebook. Còn “a dua” là bắt chước, hùa theo làm việc xấu. Hình như tâm lý của khá đông người Việt là thích được bình phẩm khen - chê dù lĩnh vực đó mình không biết hoặc chưa rõ. Số khác thì thích chê, thích chửi và chửi cho đã miệng, gần như đã thành cố tật. Họ thích “suy bụng ta ra bụng người” và nhìn đâu cũng thấy xấu xa, tiêu cực.
Tâm lý đám đông, có người gọi là hội chứng bầy đàn, chỉ phát triển mạnh ở những nơi thiếu thông tin, thông tin không rõ ràng, xử lý chậm hoặc phớt lờ các tin đồn thổi. Lực lượng tham gia đông đảo nhất là những người rảnh rỗi và thiếu việc trong giờ làm. Chuyện ông cán bộ già, từng bị tai biến, được người khỏe hơn đỡ qua đoạn nước để khỏi ướt giày cũng thành chuyện lớn. Là hướng dẫn viên, tôi thường làm như thế với khách hàng mỗi khi gặp trường hợp tương tự. Trước khi ngồi “ném đá” qua mạng, phải tìm hiểu xem thực hư thế nào. Thay vì làm mấy việc rỗi hơi đó, nên dành thời gian đọc sách báo, cập nhật thông tin hoặc làm việc gì có ích...
“Ném đá” ngoài đời đã từng bị xử lý, dù chỉ gây thương tích cho một vài người. Còn “ném đá” trên mạng, từng gián tiếp giết chết nhiều mạng người, làm tổn thương tinh thần, để lại những di chứng nghiêm trọng, sao chưa ai bị xử lý?!
Xin đừng biến internet thành phương tiện và công cụ làm tổn thương người khác. Nói leo và a dua là tật xấu, cần phải bị lên án và sớm được loại bỏ.
Nguyễn Vũ Mộc Thiêng
***
Ý KIẾN CHUYÊN GIA
Thạc sỹ tâm lý Đào Lê Hòa An, Giám đốc chiến lược Trung tâm Đào tạo kỹ năng sống Ý Tưởng Việt:
Chê bai để chứng tỏ bản thân
Khi lên tiếng phê bình hay than phiền về một điều gì đó, chúng ta muốn chứng tỏ với người khác và bản thân rằng ta không thờ ơ, vô cảm mà vẫn còn quan tâm, lo lắng. Ta thấy hình ảnh của mình được nâng lên trước việc thể hiện thái độ bức xúc. Từ đó, ta đâm nghiện việc chê bai, “ném đá”. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng khi giơ một ngón tay để chỉ trích một ai đó thì có đến ít nhất 3 ngón tay trên bàn tay đó của chính mình đang chỉ ngược lại về phía ta. “Trao yêu thương sẽ nhận yêu thương” là nguyên tắc bất biến trong giao tiếp và ứng xử mà những người có hiểu biết thực hiện hằng ngày.
***
TS tâm lý HUỲNH VĂN SƠN, Trường ĐH Sư phạm TP HCM:
Uốn lưỡi bảy lần trước khi nói
Không hiếm cư dân mạng tự nguyện trở thành quan tòa, thánh phán hay chuyên gia tất thảy. Người trong cuộc cứ tổn thương khi bị va đập, còn người “chặt chém” thì cứ vô tư không lo gì kết quả.
Một bức ảnh xuất hiện thì chẳng cần kiểm tra hay cân nhắc, cứ vậy là “ném đá”. Dễ nhận thấy cơ chế tâm lý hùa theo của không ít cá nhân trong cộng đồng mạng đang bị sức mạnh của đám đông lôi kéo và chi phối. Khi biểu tượng ban đầu không đủ chắc chắn và mạnh mẽ, khi cái lý chưa đủ vững chãi, khi cái tình chưa đủ sâu sẽ đẩy mình lệ thuộc vào đám đông. Người ta có thể mạnh vì đông nhưng chưa hẳn đám đông luôn luôn đúng. Vô tình hay hữu ý, đã không ít cư dân cổ xúy cho những kiểu phản ứng hùa theo một “hành vi dắt mũi” của ai đó nhằm hạ bệ một cá nhân, một nhóm. Cũng có nhiều cư dân nổi bật của cộng đồng mạng vì cá tính, vì sự đặc biệt của mình nên dễ thúc đẩy người khác hành động theo. Trong nhiều trường hợp, đó là chiêu thức để gây hiệu ứng đám đông theo mục đích chứ chưa hẳn là vô tư.
Cá nhân xuất hiện trên mạng dẫu tình cờ hay cố ý cũng xuất phát từ một thực tế của xã hội hiện đại. Khó có thể nói đúng, nói sai nhưng chắc chắn mục tiêu ban đầu mong muốn mọi người sống tốt hơn vô tình buông rơi. Mong người ta có thể nhân ái hơn, bao dung hơn khi ấn phím like (thích) hay bình luận những câu chữ vô tình. Bình luận cũng không dễ trở thành “bình loạn” nếu mỗi người biết gõ phím đừng quá nhanh hơn suy nghĩ của chính mình.
Hồng Đào - Phạm Dũng
