NĐT - Có lẽ đã lâu lắm rồi, người mê điện ảnh dần quên đi thói quen săn tìm phim Hồng Kông của mình. Kể từ năm 1997, sau khi được giao về cho Trung Quốc, vùng kinh đô điện ảnh độc đáo của châu Á như bị hòa tan vào đại lục và khuynh hướng làm phim theo chủ trương, cũng như dưới đường kéo kiểm duyệt của Bắc Kinh, khiến mọi thứ nhạt dần, hay nói cách khác là đang chết.
Từng là vùng đất tiên phong của điện ảnh châu Á, Hồng Kông có vị trí là một trong những ngành công nghiệp giải trí điện ảnh lớn nhất và sáng tạo nhất, luôn làm say mê triệu triệu khán giả của mọi phần thế giới với sắc thái riêng biệt của mình. Nơi đây còn tự hào từng có các nhà xuất khẩu phim và truyền hình nội dung lớn nhất, với khoảng 200-300 sản phẩm mỗi năm trong thập niên 1980-1990. Nhưng giờ đây thì Hồng Kông chỉ còn cho ra mắt được khoảng 20 phim một năm. Nếu tính thêm các phim hợp tác với đại lục thì con số có thể nâng lên khoảng 50 phim, nhưng hầu hết các phim đều phải dựa vào Quỹ Phát triển điện ảnh (Film Development Fund) mới có thể làm nổi.
Giáo sư Cheuk Pak Tong, giảng dạy về điện ảnh tại Hồng Kông Baptist University, nói rằng thị trường truyền thống bị mất dần, mà người sản xuất phim ở Hồng Kông chỉ còn thị trường địa phương với khoảng 7 triệu người: “Đây là một thị trường nhỏ nên thậm chí không đủ thu hồi chi phí. Hơn nữa, do hệ thống kiểm duyệt phim ở Trung Quốc, nhiều bộ phim Hồng Kông nếu muốn giữ bản sắc riêng của mình, thì lại không được duyệt để có trên màn hình đại lục. Đây là một lý do tại sao ngành công nghiệp điện ảnh Hồng Kông bắt đầu co lại”. Những nhà làm phim ở Hồng Kông còn đối diện với vấn nạn từ các nhà sản xuất mới, nhiều tiền từ Trung Quốc chạy sang với nhiều đòi hỏi kiểu trọc phú. Phần lớn những sản phẩm này sau khi ra đời thường được gọi là phim Trung Quốc và cũng không còn được bao nhiêu màu sắc độc đáo vùng kinh đô điện ảnh này.
Fernado Eloy, nhà sản xuất phim Magnum Opus ở Macau, còn bi quan hơn: “Nó đang hấp hối, chắc trong khoảng năm hay sáu năm nữa” - nhà sản xuất này cũng như giới làm phim ngụ ý sau năm 2020, Hồng Kông sẽ bị kiểm soát toàn bộ và mất hết giá trị riêng của nền điện ảnh tiếng Quảng của mình. Ngày nay, nhiều nhà làm phim ở Hồng Kông đã lẳng lặng di chuyển cơ ngơi của họ vào Trung Quốc do thị trường lớn, giá rẻ và cũng có nghĩa là ký vào giấy cam kết sản xuất phim theo nguyên tắc của Tổng cục Báo chí, xuất bản, phát thanh, điện ảnh và truyền hình Trung Quốc. Ông Fernando Eloy nói rằng nhiều bộ phim được sản xuất bởi nhà sản xuất Hồng Kông hay các diễn viên Hồng Kông, nhưng phần tiêu đề sẽ phải ghi là Trung Quốc đại lục. Ngoài ra, cũng có một lượng phim Trung Quốc đem qua sản xuất tại Hồng Kông, giả vờ như là phim Hồng Kông để dễ mua bán. Loại phim này đang làm “hư” chất Hồng Kông truyền thống, khiến bất cứ ai yêu dòng sản phẩm thuần chất này đều thấy buồn bã.
Từ một nơi sản xuất phim tự do và đầy cảm hứng, giờ đây, điện ảnh Hương Cảng phải đánh vật hàng ngày với các quy định của Tổng cục Báo chí, xuất bản, phát thanh, điện ảnh và truyền hình Trung Quốc. Các mục kiểm duyệt ghi rõ là phim muốn được chiếu ở đại lục, cấm không được có các yếu tố chuyện tình một đêm, ngoại tình, hiếp dâm, loạn luân, thủ dâm hay tình dục với xác chết. Thậm chí có những mục cấm mơ hồ như “trụy lạc” mà biên giới của ý tưởng này thì không rõ là thế nào.
Từ 2008, Tổng cục còn cho ra thêm một sắc lệnh mới là “chống lại tinh thần sai lầm và bóng ma bạo lực, quái vật, ma quỷ và miêu tả vô nhân đạo khác, kể chuyện kỳ lạ và siêu nhiên với mục đích kinh dị làm người xem sợ hãi”. Nói một cách khác, phim ma - một loại phim đặc thù ăn khách của Hồng Kông cũng bị khai tử trong đại lục. Các “hướng dẫn mới” này thật sự là một cú sốc choáng váng cho ngành công nghiệp điện ảnh Hồng Kông, nơi mà ma quỷ, siêu nhiên luôn là mặt hàng chủ lực. Bắc Kinh thì giải thích rằng đất nước đang cố gắng để “kiểm soát và làm sạch các tác động tiêu cực các loại sản phẩm này đối với xã hội, và bảo vệ sức khỏe tâm lý thanh thiếu niên”. Kết quả là sau gần mười năm của cuộc bảo vệ ấy, Hồng Kông giương cờ trắng, và nhường thị phần này cho Thái Lan, Hàn Quốc, Nhật trong nỗi buồn không biết tỏ cùng ai.
“One movie, two versions” (một cuốn phim, hai phiên bản) là cách nói nhại lại nguyên tắc chính trị của Bắc Kinh dành cho Hồng Kông “một quốc gia, hai chế độ”. Để vào được thị trường Bắc Kinh, từ sau 1997, các nhà làm phim Hương Cảng phải luôn quay thêm các phần “phù hợp” với yêu cầu của kiểm duyệt. Bản chiếu ở Hồng Kông luôn khác với bản chiếu ở đại lục. Thế nhưng mòn mỏi với việc phải tuân phục các quy định vô lý và chằng chịt phản nghệ thuật này, các nhà làm phim Hồng Kông cũng đã khép dần công việc của mình.
Một năm, Trung Quốc chỉ cho phép chiếu 34 phim nước ngoài trong nước, và để được ghi danh vào 5.000 phòng chiếu trong nước này, không chỉ là người sản xuất phim trong nước, ngay cả các sản phẩm lớn của Hollywood cũng phải răm rắp cắt sửa và thay đổi kịch bản theo yêu cầu kiểm duyệt.
Thế nhưng tháng 4 vừa rồi, khi bộ phim ngắn Ten Years giành được giải trong 2016 Hongkong Film Awards, một làn gió hy vọng đang trỗi lên với những nhà làm phim Hương Cảng. Bắc Kinh thì tức giận và cố làm lơ, thậm chí tìm cách ngăn chận nội dung phim đến được với khán giả, nhưng phim Ten Years là câu chuyện mà người Hồng Kông nói với nhau nhiều nhất và suy tư về cuộc sống của mình nhiều nhất lúc này.
Ten Years được thực hiện với ngân sách khoảng 500.000 đô la Hồng Kông (khoảng 64.000 USD), nhưng ngay sau khi trình chiếu được một tuần, đã thu về hơn 5 triệu đô la Hồng Kông. Trong năm câu chuyện ngắn của mình, mỗi một đạo diễn khác nhau, Ten Years - Mười năm khắc họa một Hồng Kông trong tương lai gần như phải vật lộn dưới sự kìm kẹp của chính quyền Trung Quốc. Năm câu chuyện nói về sự âm thầm hủy diệt ngôn ngữ Quảng Đông ở Hồng Kông và thay bằng tiếng Quan Thoại, kiểm duyệt sách báo và tự do tư tưởng, thậm chí nói về một phụ nữ tự thiêu để đòi quyền con người...
Suốt tháng 7 và tháng 8 vừa rồi, bộ phim Ten Years của Hồng Kông đã đi khắp các rạp và các buổi trình chiếu quan trọng trên thế giới và được rầm rộ chào đón. Những nhà làm phim Hồng Kông tràn ngập niềm hy vọng rằng sau sự kiện của Ten Years, điện ảnh tại đây sẽ khởi sắc sau hơn một thập kỷ chìm dần và hòa tan với điện ảnh đại lục.
Cho đến lúc phim Ten Years được trình chiếu lần đầu, không khí đời sống ở Hồng Kông bắt đầu ngột ngạt hơn rất nhiều. Đã có năm chủ tiệm sách dám phát hành các tựa sách “nhạy cảm” bị biến mất khỏi Hồng Kông, cảnh sát thì đã bắn chỉ thiên trong cuộc đụng độ với người biểu tình và lực lượng an ninh dịp đón năm mới.
“Rất nhiều người nói với chúng tôi: không cần phải chờ đợi mười năm. Tất cả điều này đã xảy ra”, ông Ng Ka-Leung, một trong những đạo diễn của Ten Years nói. Những người bình luận phim này nói rằng khán giả xem phim bước ra khỏi rạp mang tâm trạng khác nhau. Có người thì buồn bã, nhưng có người như được tiếp thêm năng lượng mới.
“Chúng tôi dùng nghệ thuật để nói về tương lai, và để nói rằng chúng tôi không từ bỏ hy vọng”, đạo diễn Ng Ka-Leung nói, mặc dù không rõ ông nói về Hồng Kông hay nói về một tương lai khác của nền điện ảnh Hồng Kông giữa những niềm tuyệt vọng.
