(PL)- VKSND Tối cao vừa ban hành hướng dẫn số 2307 với nhiều nội dung rất tiến bộ liên quan đến việc tạm giữ, tạm giam và yêu cầu toàn ngành kiểm sát áp dụng từ ngày 1-7.
Theo VKSND Tối cao, cơ sở của hướng dẫn số 2307 là BLHS 2015, BLTTHS 2015, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015 đã có những sửa đổi, bổ sung lớn liên quan đến việc bắt, tạm giữ, tạm giam.
Vi phạm: Sẽ bị xử lý
Cụ thể, VKSND Tối cao yêu cầu VKS các cấp phối hợp với CQĐT, tòa án rà soát các trường hợp đang bị tạm giữ, tạm giam mà đến ngày 1-7 hết hạn, quá hạn tạm giữ, tạm giam theo thời hạn quy định trong BLTTHS 2015. Trên cơ sở đó, VKS các cấp đề nghị người có thẩm quyền, cơ quan có thẩm quyền trả tự do ngay cho người bị tạm giữ, tạm giam nếu họ không bị tạm giữ, tạm giam về một hành vi vi phạm pháp luật khác. Cần thiết thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng áp dụng biện pháp ngăn chặn khác.
Đặc biệt, theo VKSND Tối cao, trường hợp xét thấy việc bắt, tạm giữ, tạm giam không có căn cứ hoặc không cần thiết thì trả tự do ngay. Trường hợp VKS yêu cầu CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra bổ sung chứng cứ để xem xét khởi tố bị can và tạm giam nhưng không bổ sung được thì cũng trả tự do. Đối với các lệnh, quyết định bắt, tạm giam của tòa án thì các đơn vị thực hành quyền công tố, kiểm sát xét xử phải kiểm sát chặt chẽ căn cứ và thời hạn áp dụng biện pháp này, nếu không có căn cứ hoặc không cần thiết thì kiến nghị tòa xử lý như trên.
Ngoài ra, VKSND Tối cao yêu cầu các đơn vị thực hành quyền công tố, kiểm sát việc khởi tố, điều tra án hình sự phải giám sát chặt chẽ căn cứ và thời hạn tạm giữ, tạm giam theo luật mới. Cơ quan kiểm sát tạm giữ, tạm giam phải kiểm sát chặt, phối hợp cơ quan liên quan để giải quyết những trường hợp sắp hết thời hạn trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử nhằm chấm dứt ngay việc quá hạn. Nếu quá hạn do chậm gửi các lệnh, quyết định tạm giữ, tạm giam thì phải xác định rõ nguyên nhân, trách nhiệm của cơ quan, cá nhân, tùy theo tính chất, mức độ vi phạm để kháng nghị, kiến nghị yêu cầu xử lý.
Cũng theo VKSND Tối cao, kể từ ngày 1-7, các lệnh, quyết định tạm giữ, quyết định tạm giam phải ghi rõ: “Hết thời hạn tạm giữ, tạm giam này, cơ sở giam giữ có trách nhiệm trả tự do”... Đến ngày cuối cùng của thời hạn, đơn vị kiểm sát phải kiểm tra, nếu cơ sở giam giữ không trả tự do cho người bị tạm giữ, tạm giam thì ra văn bản yêu cầu. Trong văn bản nêu rõ: “Cơ sở giam giữ không trả tự do là vi phạm pháp luật và chịu hoàn toàn trách nhiệm với những hậu quả có thể xảy ra”...
Ngoài ra, VKSND Tối cao còn yêu cầu VKS các cấp tăng cường kiểm sát nhằm kịp thời phát hiện các trường hợp tạm giữ, tạm giam không có căn cứ và trái pháp luật. Nếu có thì phải lập biên bản vi phạm, tham mưu VKS có thẩm quyền ra quyết định trả tự do ngay hoặc kháng nghị, kiến nghị cơ quan đang thụ lý vụ án, cơ sở giam giữ. Khi nhận được khiếu nại, tố cáo liên quan đến việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ, tạm giam thì các đơn vị kiểm sát giải quyết khiếu nại, tố cáo thực hiện ngay trong thời hạn 24 giờ kể từ khi nhận được khiếu nại, tố cáo (cần xác minh thêm cũng không quá ba ngày). Nếu phát hiện có dấu hiệu tội phạm vi phạm việc tạm giữ, tạm giam thì phải chuyển cho CQĐT có thẩm quyền xem xét, giải quyết...
Tiến bộ, kịp thời
TS Nguyễn Duy Hưng (Trưởng khoa Luật Trường ĐH Thủ Dầu Một, Bình Dương) đánh giá: “Hướng dẫn trên của VKSND Tối cao khá cụ thể, tiến bộ và rất kịp thời”.
Theo TS Hưng, trong thực tiễn, các cơ quan tố tụng vẫn đang để xảy ra tình trạng quá hạn tạm giữ, tạm giam, kéo theo là các hậu quả pháp lý nặng nề đối với người bị tạm giữ, tạm giam. BLHS 2015, BLTTHS 2015, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015 đã có các nội dung sửa đổi, bổ sung lớn nhằm bảo vệ tốt hơn quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tạm giữ, tạm giam. Hướng dẫn của VKSND Tối cao là cụ thể hóa các quy định tiến bộ đó. Đặc biệt, hướng dẫn này ra đời rất kịp thời, tránh được tình trạng quy định tiến bộ mới, có lợi cho người bị tạm giữ, tạm giam của BLHS 2015, BLTTHS 2015, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015 dù có hiệu lực (từ ngày 1-7) nhưng vẫn phải nằm chờ vì thiếu hướng dẫn.
“Đây rõ ràng là điểm tích cực trong thực thi pháp luật về tố tụng hình sự theo tinh thần cải cách tư pháp. Tôi hoàn toàn ủng hộ” - luật sư (LS) Nguyễn Toàn Thiện (Chủ nhiệm Đoàn LS tỉnh Bình Thuận) nói.
Theo LS Thiện, trong quá trình hành nghề LS, ông đã thấy không ít vụ án chỉ do cán bộ tố tụng lơ là mà dẫn đến quá hạn tạm giữ, tạm giam. Với chỉ đạo của VKSND Tối cao, trước mắt những người đã hết thời hạn giam giữ theo luật mới sẽ được thả ra. Về lâu dài, các cơ quan tố tụng, đặc biệt là VKS sẽ phải chú ý tuân thủ đúng thời hạn tạm giữ, tạm giam.
LS Trần Công Ly Tao (Đoàn LS TP.HCM) đánh giá cao việc VKSND Tối cao yêu cầu xử lý cơ quan, cá nhân vi phạm thời hạn tạm giữ, tạm giam vì “có như vậy thì các quy định tiến bộ với người bị giam giữ mới được thực thi nghiêm túc”.
Một số quy định mới về tạm giữ, tạm giam
Theo hướng dẫn số 2307 của VKSND Tối cao, quyết định tạm giữ phải ghi rõ giờ, ngày bắt đầu và giờ, ngày hết thời hạn tạm giữ; người ra quyết định tạm giữ phải gửi quyết định tạm giữ kèm theo các tài liệu làm căn cứ tạm giữ cho VKS (khoản 2 và khoản 4 Điều 117 BLTTHS 2015). Trong khi tạm giữ, nếu không đủ căn cứ khởi tố bị can thì VKS đã gia hạn tạm giữ phải trả tự do ngay cho người bị tạm giữ (khoản 3 Điều 118 BLTTHS 2015).
Thời hạn tạm giam được rút ngắn so với BLTTHS hiện hành: Đối với tội phạm nghiêm trọng là một tháng, đối với tội phạm rất nghiêm trọng là hai tháng (khoản 2 Điều 173 BLTTHS 2015)... Nếu người bị buộc tội dưới 18 tuổi, thời hạn tạm giam bằng 2/3 thời hạn tạm giam đối với người đủ 18 tuổi trở lên (Điều 419 BLTTHS 2015). Các cơ quan tố tụng cũng chỉ được áp dụng biện pháp tạm giữ, tạm giam khi có căn cứ cho rằng việc áp dụng biện pháp giám sát và các biện pháp ngăn chặn khác không hiệu quả. Khi không còn căn cứ để tạm giữ, tạm giam thì phải kịp thời hủy bỏ, thay thế bằng biện pháp ngăn chặn khác...
Hướng dẫn số 2307 của VKSND Tối cao cũng nhắc lại Điều 377 BLHS 2015 (tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn giam, giữ người trái pháp luật) quy định một tình tiết định tội là: Không ra lệnh, quyết định gia hạn tạm giữ, tạm giam hoặc thay đổi, hủy bỏ biện pháp tạm giữ, tạm giam khi hết thời hạn tạm giữ, tạm giam dẫn đến người bị tạm giữ, tạm giam bị giam, giữ quá hạn.
